Zaburzenia sensoryczne to problem, który nie dotyczy wyłącznie dzieci. Wielu dorosłych zmaga się z trudnościami w przetwarzaniu bodźców sensorycznych, często nie zdając sobie sprawy z przyczyn swoich codziennych zmagań. W artykule wyjaśniamy, czym są zaburzenia sensoryczne u dorosłych, jak rozpoznać ich objawy oraz jakie metody diagnozy są obecnie dostępne.
Czym są zaburzenia sensoryczne u dorosłych?
Zaburzenia sensoryczne, znane również jako zaburzenia integracji sensorycznej (SI) lub zaburzenia przetwarzania sensorycznego, dotyczą trudności w odbiorze, organizacji i interpretacji bodźców zmysłowych. U dorosłych problem ten często pozostaje niezdiagnozowany, mimo że może znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie.
Zaburzenia integracji sensorycznej to nieprawidłowości w przetwarzaniu informacji docierających do mózgu poprzez zmysły: wzrok, słuch, dotyk, smak, węch, propriocepcję (czucie głębokie) oraz układ przedsionkowy (odpowiedzialny za równowagę).
Choć zaburzenia te są częściej diagnozowane u dzieci, badania pokazują, że mogą utrzymywać się również w dorosłości. Wiele osób dorosłych nieświadomie rozwija strategie kompensacyjne, które maskują problem, ale nie eliminują wewnętrznego dyskomfortu i codziennych trudności.
Objawy zaburzeń sensorycznych u dorosłych
Objawy zaburzeń sensorycznych u dorosłych mogą być zarówno subtelne, jak i intensywne, wpływając na różne aspekty życia. Często osoby dorosłe nie łączą swoich trudności z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego, przypisując je innym przyczynom, takim jak cechy osobowości czy stres.
Nadwrażliwość sensoryczna
Osoby z nadwrażliwością sensoryczną doświadczają bodźców z większą intensywnością niż inni:
- Przeszkadzają im metki w ubraniach, określone faktury tkanin lub szwy w skarpetach
- Reagują negatywnie na jasne światła, hałas, tłum i mogą odczuwać fizyczny dyskomfort w takich sytuacjach
- Mają znaczące trudności z koncentracją w głośnym lub wizualnie stymulującym środowisku
- Odczuwają przytłoczenie zapachami, które innym wydają się subtelne lub neutralne
- Mogą unikać dotyku innych osób lub określonych tekstur żywności do tego stopnia, że wpływa to na ich relacje społeczne i odżywianie
Podwrażliwość sensoryczna
Z kolei osoby z podwrażliwością sensoryczną (nazywane czasem „poszukiwaczami sensorycznymi”) potrzebują więcej bodźców:
- Preferują intensywne smaki, zapachy i dźwięki, często zwiększając głośność muzyki czy dodając dużo przypraw do potraw
- Aktywnie poszukują dodatkowej stymulacji poprzez ruch, dotyk czy aktywności wysokoadrenalinowe
- Mają trudności z dostrzeganiem subtelnych sygnałów społecznych, co może prowadzić do nieporozumień w relacjach
- Mogą nie zauważać bólu, ekstremalnej temperatury lub uczucia głodu, co czasem prowadzi do zaniedbania własnych potrzeb
- Odczuwają wewnętrzny niepokój i dyskomfort w sytuacjach o niskim poziomie stymulacji, jak spokojne spotkania czy praca biurowa
Problemy z koordynacją i równowagą
Zaburzenia integracji sensorycznej mogą również wpływać na motorykę:
- Trudności z koordynacją ruchową podczas codziennych czynności
- Problemy z równowagą i świadomością przestrzenną, zwłaszcza w nowym otoczeniu
- Niezgrabność, częste potykanie się lub wpadanie na przedmioty
- Trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów, takich jak pisanie czy zapinanie guzików
- Problemy z planowaniem motorycznym złożonych czynności, co może utrudniać naukę nowych umiejętności ruchowych
Wpływ zaburzeń sensorycznych na życie dorosłych
Zaburzenia przetwarzania sensorycznego mogą znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie dorosłych:
– Praca – trudności z koncentracją w otwartych przestrzeniach biurowych, przytłoczenie stymulacją sensoryczną podczas spotkań, problemy z wydajnością w określonych warunkach środowiskowych
– Relacje społeczne – unikanie określonych sytuacji społecznych (np. głośnych restauracji, zatłoczonych wydarzeń), trudności w komunikacji w głośnym otoczeniu, niezrozumienie przez innych powodów takiego unikania
– Codzienne czynności – problemy z wyborem ubrań, przygotowywaniem posiłków, snem, które mogą prowadzić do rutyn i rytuałów mających na celu zmniejszenie dyskomfortu sensorycznego
– Zdrowie psychiczne – zwiększone ryzyko lęku, depresji i wycofania społecznego jako konsekwencja ciągłego radzenia sobie z przeciążeniem sensorycznym
Wiele osób dorosłych z niezdiagnozowanymi zaburzeniami sensorycznymi może błędnie przypisywać swoje trudności innym problemom, takim jak lęk społeczny czy nadwrażliwość emocjonalna. Zrozumienie sensorycznego podłoża tych trudności może być pierwszym krokiem do poprawy jakości życia.
Diagnostyka zaburzeń sensorycznych u dorosłych
Diagnoza zaburzeń sensorycznych u dorosłych może być wyzwaniem, ponieważ standardowe narzędzia diagnostyczne często są ukierunkowane na dzieci. Jednak istnieją metody pozwalające na identyfikację tych zaburzeń również u osób dorosłych.
Samoocena i kwestionariusze
Pierwszym krokiem w diagnozie może być wypełnienie specjalistycznych kwestionariuszy samooceny:
- Kwestionariusz Profilu Sensorycznego dla Dorosłych (Adult Sensory Profile) – ocenia wzorce przetwarzania sensorycznego w czterech kategoriach: niska rejestracja, poszukiwanie doznań, wrażliwość sensoryczna i unikanie doznań
- Skala Przetwarzania Sensorycznego dla Dorosłych (Adult Sensory Processing Scale) – bada reakcje na bodźce z różnych systemów sensorycznych
- Kwestionariusz Wrażliwości Sensorycznej (Sensory Sensitivity Questionnaire) – koncentruje się na identyfikacji obszarów nadwrażliwości
Narzędzia te pomagają zidentyfikować wzorce sensoryczne i potencjalne obszary trudności, stanowiąc punkt wyjścia do dalszej diagnostyki.
Ocena kliniczna
Kompleksowa ocena kliniczna przeprowadzana przez specjalistów może obejmować:
- Szczegółowy wywiad kliniczny dotyczący historii trudności sensorycznych, od dzieciństwa do dorosłości
- Obserwację reakcji na kontrolowane bodźce sensoryczne w warunkach klinicznych
- Testy oceniające przetwarzanie bodźców z różnych zmysłów i integrację międzyzmysłową
- Ocenę funkcjonowania w codziennych sytuacjach poprzez kwestionariusze i raporty z samoobserwacji
Specjaliści zaangażowani w diagnostykę
W proces diagnostyczny mogą być zaangażowani różni specjaliści:
- Terapeuci integracji sensorycznej z doświadczeniem w pracy z dorosłymi
- Fizjoterapeuci specjalizujący się w zaburzeniach neuromotorycznych
- Ergoterapeuci (terapeuci zajęciowi) oceniający wpływ trudności sensorycznych na codzienne funkcjonowanie
- Neurolodzy wykluczający inne podłoże objawów
- Psycholodzy kliniczni oceniający współwystępujące problemy psychiczne
Kompleksowa diagnoza wymaga współpracy interdyscyplinarnego zespołu specjalistów, którzy wspólnie mogą stworzyć pełny obraz funkcjonowania sensorycznego osoby dorosłej.
Różnicowanie z innymi zaburzeniami
Ważnym elementem procesu diagnostycznego jest różnicowanie zaburzeń sensorycznych od innych stanów, które mogą powodować podobne objawy:
- Zaburzenia ze spektrum autyzmu – choć często współwystępują z zaburzeniami sensorycznymi, obejmują szerszy zakres trudności
- ADHD – problemy z koncentracją mogą wynikać z trudności sensorycznych, a nie tylko z deficytów uwagi
- Zaburzenia lękowe – reakcje unikania mogą być odpowiedzią na przeciążenie sensoryczne, a nie tylko na lęk
- Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – powtarzalne zachowania mogą być strategiami regulacji sensorycznej
- Choroby neurologiczne – niektóre objawy neurologiczne mogą przypominać trudności sensoryczne
Zaburzenia sensoryczne mogą współwystępować z powyższymi stanami, co dodatkowo komplikuje proces diagnostyczny. Należy pamiętać, że zaburzenia integracji sensorycznej nie są tożsame z autyzmem, choć często współwystępują ze spektrum autystycznym.
Po diagnozie – co dalej?
Diagnoza zaburzeń sensorycznych to dopiero początek drogi. Dla dorosłych z tymi trudnościami dostępne są różne formy wsparcia:
- Terapia integracji sensorycznej dostosowana do potrzeb dorosłych, uwzględniająca ich codzienne wyzwania i obowiązki
- Strategie samoregulacji i techniki radzenia sobie z przeciążeniem sensorycznym, takie jak techniki uziemiające czy planowanie przerw sensorycznych
- Modyfikacje środowiska domowego i zawodowego – od zmian oświetlenia po reorganizację przestrzeni w celu zmniejszenia bodźców rozpraszających
- Grupy wsparcia dla dorosłych z zaburzeniami sensorycznymi, oferujące zrozumienie i wymianę praktycznych strategii
Zaburzenia przetwarzania sensorycznego nie są w pełni uleczalne, ale odpowiednie strategie mogą znacząco poprawić jakość życia i codzienne funkcjonowanie. Świadomość własnych wzorców sensorycznych jest kluczowym pierwszym krokiem do wprowadzenia pozytywnych zmian.
Zrozumienie własnych wzorców sensorycznych może być dla wielu dorosłych przełomowym momentem, który pozwala lepiej zrozumieć swoje zachowania i reakcje. Ta świadomość umożliwia wprowadzenie celowych zmian w codziennym życiu, które mogą znacząco poprawić komfort funkcjonowania i ogólne samopoczucie. Dla wielu osób diagnoza zaburzeń sensorycznych przynosi ulgę i wyjaśnienie trudności doświadczanych przez całe życie.